Nuair a bunaíodh Gluaiseacht Cearta Sibhialta na Gaeltachta in 1969, bhí sé d’aidhm acu seasamh in éadan creimeadh leanúnach na Gaeltachta agus feachtasaíocht a spreagadh ar son cearta na nGael ar bhonn teangeolaíochta, cultúrtha, polaitiúil agus socheacnamaíochta. Is mar gheall ar an fheachtasaíocht seo ar tháinig ann do Raidió na Gaeltachta in 1972 agus Údarás na Gaeltachta níos faide anonn in 1979. Roimhe seo, áfach, in 1969 féin, bhí smaoineamh ag an bhaicle díograiseoirí céanna fá eagrú comórtas peile a chur ar bun chun freastal ar na Gaeltachtaí. Thosaigh sé an bhliain chéanna i nGaoth Dobhair chun féinmheas, bród agus dlúthpháirtíocht a chothú idir na ceantair éagsúla Ghaeltachta.
Bunaíodh coiste náisiúnta agus fuarthas stádas oifigiúil ó Pháirc an Chrócaigh mar chomórtas náisiúnta. Ó shin i leith, athraíonn láthair an chomórtais ó bhliain go bliain agus toileann an cumann áitiúil a dhéanann ostú ar an chomórtas infheistíocht chaipitíl ó Údarás na Gaeltachta. Go hiondúil, tógtar páirc nua, seomra feistis nó clubtheach don phobal ostaithe. Bíonn foirne, lucht tacaíochta s’acu agus na sluaite eile i láthair ó Ghaeltachtaí na tíre. Ócáid speisialta, luachmhar a bhíonn ann a mheallann na mílte Gaeil agus a thugann uchtach agus misneach do mhuintir na Gaeltachta tríd iomaíocht, caidrimh, nascanna agus buanchairdeas a spreagadh eatarthu.
D’aithin Gaelphobal Feirste an luach seo thiar in 2006 nuair a bunaíodh foireann peile na Ceathrún Gaeltachta, Laochra Loch Lao CLG. Bunaithe mar chomhchumann oifigiúil le haitheantas flaithiúil ó bhord Chontae Aontroma, chuir na Laochra iarratas isteach chuig Coiste chomórtas peile na Gaeltachta in Eanáir 2007. Aithníodh 40 bliain de thiomántas ag Gaeil Feirste agus Ceathrú Ghaeltachta fuinniúil s’againne nuair a ligeadh isteach do na laochra d’aonghuth.
Thaistil muid go Béal Átha an Ghaothraidh in Iarthar Chorcaí an chéad bhliain, Gleann Cholm Cille in 2008, Ros Muc na Gaillimhe in 2009, Béal Átha Mhuirthead Maigh Eo in 2010, Cloch Cheann Fhaola, Tír Chonaill in 2011, chuig an pharóiste comharsan i nGaoth Dobhair in 2012, An Rinn, Port Láirge in 2013, Maigh Cuilín na Gaillimhe in 2014 agus ar ais ó thuaidh I mbliana in Ard an Ratha, Tír Chonaill.
Rinneadh clár teilifíse fúinn ag BBC in 2010 ar éirigh leis na figiúirí lucht féachana is airde a bhaint amach do chlár ar bith Gaeilge i stair BBC Thuaisceart Éireann. Bhain muid comórtas an Chailín Ghaelaigh faoi dhó in 2009 agus 2010 le Róise Nic Corraidh agus Gráinne Holland; bhí muid beo ar TG4 anuraidh sa chluiche ceannais soisir i gCloch Cheann Fhaola, áit ar chaill muid le cuilín in éadan Naomh Muire, Tír Chonaill. Tá comhfhoirne faoi 17 againn do bhuachaillí agus chailíní a glacann páirt i gcomórtas seachtar an taobh go bliantúil i gConamara na Gaillimhe agus bunaíodh foireann na mBan s’againne a ghlacann páirt sa chomórtas náisiúnta fosta in éineacht linn.
Mealltar lucht tacaíochta glórmhar Feirsteach chuig an chomórtas anois go bliantúil agus aithnítear go forleathan go gcuireann muid go mór leis an chomórtas agus bhrú muid tábhacht na Gaeilge labhartha ar ais isteach i lár an aonaigh.
D’fhorbair féiniúlacht chumhachtach i measc na n-imreoirí éagsúla ar Ghaeil Líofa iad a shíolraíonn ó chumainn peile eile in Iarthar na Cathrach. Ar bharr na mbuanna suntasacha poiblíochta a d’eascair ón togra nuálaíoch seo ó thaobh stádais agus próifíl Ghaelphobal Feirste a ardú i measc Gaeltachtaí na tíre, bhí buntáistí láidre sochteangeolaíocha leis na forbairtí céanna.
Mar thurgnamh praiticiúil, spreag muid Gaelsaolaíocht fríd infrastruchtúir agus líonra sóisialta Gaeilge taobh amuigh den oideachas foirmiúil inar éascaigh muid bealach isteach chuig úsáid shultmhar na teangan don ghrúpa déimeagráfach is doiligh le freastal orthu; daoine idir na déagaí agus na fichídí luatha go malla.
Spreag muid foireann as Baile Átha Cliath, Na Gaeil Óga, a ghlac rudaí céim níos faide in 2011 nuair a bhunaigh siad cumann saorscartha sa phríomhcháthair atá ag dul ó neart go neart ó shin.
Leis an obair críochnaithe ar chúirteanna liathróid láimhe na Ceathrún Ghaeltachta agus obair ar páirceanna spóirt Choláiste Feirste le toiseacht go luath, tá loighic chumhachtach leis an chuspóir go mbunófar cumann saorscartha do Ghaeil Feirste. Go háirithe agus baile dúchais á tógail do Fhís na Laochra I gcroílár na ceathrún Ghaeltachta, áit nádúrtha chun Comórtas Peile na Gaeltachta a ostú amach anseo.
In 2016, beidh Laochra Loch Lao ag ceiliúradh deich mbliana ar an fhód agus Gaeil na tíre ag déanamh comóradh céad bliana ar Éirí Amach na Cásca. An mbeidh bliain níos cinniúnaí ariamh chun an chéad chéim eile a ghlacadh?
Ar oíche shatharn, déanfar , www.laochra.com sa Diabhál Dearg, ar Bhóthar na bhFál ar a 8pm. Beidh Ceol agus craic ina dhiaidh le JJ Ó Dochartaigh agus cairde.